เอตทัคคะ หมายถึง ผู้ยอดเยี่ยมในด้านใดด้านหนึ่งเป็นพิเศษ เป็นตำแหน่งที่พระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงประทานให้พระสาวกของพระองค์ คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ผู้มีความรู้ความสามารถในด้านนั้น ๆ เด่นกว่าท่านอื่น ๆ และตำแหน่งเอตทัคคะแต่ละตำแหน่งนั้นทรงแต่งตั้งเพียงรูปเดียวท่านเดียวเท่านั้น
ทรงอาศัยเหตุ 4 ประการ ในการแต่งตั้งเอตทัคคะ
พระพุทธองค์ทรงอาศัยเหตุ 4 ประการในการประทานตำแหน่งเอตทัคคะว่าเป็นผู้ยอดเยี่ยมในทางใดทางใดหนึ่ง เหตุ 4 ประการนั้น ได้แก่
- อัตถุปปัตติ (โดยเหตุเกิดเรื่อง) คือ ได้แสดงความสามารถออกมาให้ปรากฏโดยสอดคล้องในเหตุการณ์หรือสถานการณ์นั้น ๆ ที่เกิดขึ้น
- อาคมนะ (โดยการมาก่อน) คือ ได้สร้างบุญสะสมในด้านนั้นมาตั้งแต่อดีตชาติพร้อมทั้งได้ตั้งจิตปรารถนาเพื่อได้ตำแหน่งเอตทัคคะนี้ด้วย
- จิณณวสี (โดยเป็นผู้ช่ำชองชำนาญ) คือ ได้เป็นผู้มีความเชี่ยวชาญเฉพาะเรื่องนั้น ๆ เป็นพิเศษ
- คุณาติเรก (โดยเป็นผู้ยิ่งด้วยคุณ) คือ มีความสามารถในเรื่องที่ทำให้ได้รับตำแหน่งเอตทัคคะเหนือกว่าผู้อื่นที่มีความสามารถอย่างเดียวกัน
จำนวนสาวกผู้ดำรงตำแหน่งเอตทัคคะ
- พระภิกษุ มี 41 ท่าน เป็นพระอสีติมหาสาวกทั้งหมด
- พระภิกษุณี มี 13 ท่าน
- อุบาสก มี 10 ท่าน
- อุบาสิกา มี 10 ท่าน
พระภิกษุสงฆ์ที่เป็นเอตทัคคะ 41 รูป
1 พระอัญญาโกณฑัญญเถระ รัตตัญญู (รู้ราตรีนาน-มีประสบการณ์มาก)
2 พระอุรุเวลกัสสปเถระ ผู้มีบริวารมาก
3 พระสารีบุตรเถระ (อัครสาวกฝ่ายขวา) ผู้มีปัญญา
4 พระมหาโมคคัลลานเถระ (อัครสาวกฝ่ายซ้าย) ผู้มีฤทธิ์
5 พระปุณณมันตานีบุตรเถระ ผู้เป็นพระธรรมกถึก
6 พระกาฬุทายีเถระ ผู้ทำตระกูลให้เลื่อมใส
7 พระนันทเถระ (ศากยะ) ผู้สำรวมอินทรีย์
8 พระราหุลเถระ ผู้ใคร่ในการศึกษา
9 พระอุบาลีเถระ ผู้ทรงพระวินัย
10 พระภัททิยเถระ ผู้เกิดในตระกูลสูง
11 พระอนุรุทธเถระ ผู้มีทิพยจักษุ
12 พระอานนทเถระ ผู้เป็นพหูสูต ผู้มีสติ ผู้มีคติ ผู้มีความเพียร และเป็นพุทธอุปัฏฐาก
13 พระโมฆราชเถระ ผู้ยินดีในจีวรเศร้าหมอง
14 พระปิณโฑลภารทวาชเถระ ผู้บันลือสีหนาท
15 พระมหากัจจายนเถระ ผู้อธิบายความย่อให้พิสดาร
16 พระสีวลีเถระ ผู้มีลาภ(มาก)
17 พระโสณกุฏิกัณณเถระ ผู้มีถ้อยคำไพเราะ
18 พระมหากัสสปเถระ ผู้ถือและสรรเสริญธุดงค์
19 พระราธเถระ ผู้ทรงปฏิภาณ (ญาณแจ่มแจ้งในพระธรรมเทศนา)
20 พระลกุณฏกภัททิยเถระ ผู้มีเสียงไพเราะ
21 พระทัพพมัลลบุตรเถระ ผู้จัดแจงเสนาสนะ
22 พระพากุลเถระ ผู้มีอาพาธน้อย
23 พระวักกลิเถระ ผู้หลุดพ้นด้วยศรัทธา (สัทธาธิมุต)
24 พระมหากัปปินเถระ ผู้กล่าวสอนภิกษุ
25 พระอุปเสนเถระ ผู้นำความเลื่อมใสมาโดยรอบ (ในหมู่ชนทั้งชั้นสูงและชั้นตํ่า)
26 พระขทิรวนิยเรวตเถระ ผู้อยู่ป่าเป็นวัตร
27 พระสุภูติเถระ ผู้อรณวิหาร (เจริญฌานประกอบด้วยเมตตา) และผู้เป็นทักขิไณยบุคคล
28 พระพาหิยทารุจีริยเถระ ผู้ตรัสรู้เร็วพลัน (ขิปปาภิญญา)
29 พระวังคีสเถระ ผู้มีปฏิภาณ (กล่าวคาถาสรรเสริญคุณพระศาสดา)
30 พระโสณโกฬิวิสเถระ ผู้ปรารภความเพียร
31 พระโสภิตเถระ ผู้ระลึกชาติก่อน (ปุพเพนิวาสานุสติญาณ)
32 พระนันทกเถระ (มิใช่ศิษย์พราหมณ์พาวรี) ผู้กล่าวสอนภิกษุณี
33 พระกังขาเรวตเถระ ผู้ยินดีในฌาน
34 พระมหาปันถกเถระ ผู้ฉลาดในปัญญาวิวัฏ (วิปัสสนา)
35 พระจูฬปันถกเถระ ผู้เนรมิตกายด้วยมโนมยิทธิ ผู้ฉลาดในเจโตวิวัฏ
36 พระกุณฑธานเถระ ผู้รับสลากก่อน
37 พระรัฐบาลเถระ ผู้บวชด้วยศรัทธา
38 พระกุมารกัสสปเถระ ผู้แสดงธรรมวิจิตร
39 พระมหาโกฎฐิตเถระ ผู้บรรลุปฏิสัมภิทา
40 พระสาคตเถระ ผู้ฉลาดในเตโชธาตุ(กสิณ)
41 พระปิลินทวัจฉเถระ ผู้เป็นที่รักใคร่ชอบใจของเทวดา
ที่มา : เอตทัคคะ
