ประเพณีการก่อเจดีย์ทราย เป็นประเพณีสำคัญอีกประเพณีหนึ่ง โดยมากจัดขึ้นในช่วงเทศกาลสงกรานต์ของไทย ประเพณีก่อเจดีย์ทรายนี้มีที่มาจากหลักฐานปรากฏในพระไตรปิฎกที่ได้กล่าวพรรณาถึงอานิสงส์ในการก่อเจดีย์ทรายของพระโพธิสัตว์เพื่อถวายเป็นพุทธบูชา
ประเพณีก่อพระเจดีย์ทรายนั้นถือว่าเป็นอีกประเพณีหนึ่งที่มีที่มาที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนาโดยตรง โดยที่คนไทยได้ผูกโยงประเพณีก่อเจดีย์ทรายนี้เข้ากับคติความเชื่อเรื่องบาปบุญคุณโทษในพระพุทธศาสนา เหตุเพราะว่าเมื่อเราเข้ามาในวัดนั้น อาจจะนำของสงฆ์ติดไม่ด้วยโดยที่สุดแม้เศษทรายที่ติดเท้าออกไป แม้จะไม่ตั้งใจก็ตาม แต่เพื่อความไม่ประมาท จึงมีการขนทรายเข้ามาวัดเพื่อก่อเป็นพระเจดีย์ทรายถวายวัด และเพื่อถวายเป็นพุทธบูชาอีกด้วย ให้เกิดเป็นกุศลผลบุญสืบไป ส่วนผลพลอยได้อย่างอื่นนั้น เป็นกิจกรรมที่ส่งเสริมความสามัคคีของคนในครอบครัวและในชุมชนนั้น ๆ อีกด้วย
ในปัจจุบันนี้ ประเพณีขนทรายเข้าวัดเพื่อก่อเจดีย์ พบเจอแต่เพียงในประเทศไทยและลาวเท่านั้น โดยจะจัดให้มีขึ้นในช่วงเทศกาลสำคัญอันเป็นการเฉลิมฉลองการเปลี่ยนศักราชใหม่ เช่นในวันตรุษและวันสงกรานต์ เป็นต้น บางหมู่บ้านอาจจะเรียกว่าประเพณีบุญคูนลาน บุญขวัญข้าว (ก่อเจดีย์ข้าวถวายเป็นพุทธบูชา) ก็อาจจะอนุโลมว่าเป็นประเพณีก่อเจดีย์ทรายได้เช่นกัน เพราะไม่ได้ก่อสร้างตั้งรากเป็นพุทธศาสนสถานถาวรวัตถุใหญ่โต แต่สร้างขึ้นหรือก่อขึ้นเป็นเจดีย์ชั่วคราวเท่านั้น เพื่อมุ่งถวายเป็นพุทธบูชาในคราวหนึ่ง ๆ ตามเทศกาลนั้น ๆ
คำอธิษฐานก่อพระเจดีย์ทราย เป็นพุทธบูชา
อิมัง วาลุกัง เจติยัง อะธิฏฐามิ
