มะขาม เป็นไม้ยืนต้นที่มีลำต้นขนาดกลางจนถึงขนาดใหญ่ แตกกิ่งก้านสาขามาก เปลือกต้นขรุขระและหนา สีน้ำตาลอ่อน
มะขาม มีชื่อเรียกต่าง ๆ ตามแต่ละท้องถิ่น เช่น
- ภาคกลาง เรียกว่า มะขามไทย
- ภาคใต้ เรียกว่า ขาม
- นครราชสีมา เรียกว่า ตะลูบ
- กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี เรียกว่า ม่วงโคล้ง
- เขมร-สุรินทร์ เรียก อำเปียล
- อีสานโดยทั่วไปเรียกว่า ต้นขาม หรือ ต้นหมากขาม
สรรพคุณมะขามทางยา
- ใช้เป็นยาระบาย ใช้มะขามเปียกรสเปรี้ยว แล้วดื่มน้ำตามมาก หรือต้มกินเป็นยาระบาย แก้อาการท้องผูก
- ใช้ขับพยาธิไส้เดือน โดยการนำเอาเมล็ดแก่มาคั่ว แล้วกะเทาะเปลือกออก เอาเนื้อข้างในเมล็ดไปแช่น้ำเกลือจนนุ่ม กินครั้งละ 20-30 เม็ด
- ใช้ขับเสมหะ ใช้เนื้อในฝักแก่หรือมะขามเปียกจิ้มเกลือกิน
มะขามคุณค่าทางอาหาร
- ยอดอ่อนและฝักอ่อนเต็มด้วยวิตามินเอ
- มะขามเปียกมีรสเปรี้ยว ทำให้รู้สึกชุ่มคอ ลดความร้อนภายในร่างกายได้
- มะขามที่แก่จัด หรือมะขามเปียก มีรสเปรี้ยวจัดใช้กัดเสมหะให้ละลายได้ด้วย
มะขามเป็นไม้มงคลประจำทิศตะวันตก
ในตำราพรหมชาติฉบับหลวงกล่าวว่ามะขามเป็นไม้มงคลที่ควรปลูกไว้ทางด้านทิศตะวันตก (ประจิม) ของบ้าน สำหรับกันสิ่งไม่ดี ป้องผีร้าย สิ่งอัปมงคลมิให้มากล้ำกลาย อีกทั้งชื่อที่เป็นมงคลนี้ จะทำให้ผู้คนเกรงขาม หรือหากพิจารณาตามทิศทางแล้ว ทิศตวันตก แดดจะส่องกล้าในเวลาบ่ายเป็นต้นไป จึงควรมีต้นมะขาม ซึ่งแข็งแรงล้มยาก ไว้สำหรับบังแดดที่แรงกล้า ทำให้บ้านเย็นสบาย ผู้อยู่อาศัยสุขภาพดี ส่วนเวลากลางคืน มืดคลึ้มเป็นที่น่าเกรงกลัวในยามวิกาล ทำให้โจรผู้ร้ายไม่กล้าเข้ามาทางหลังบ้าน
พุทธคุณ กาฝากมะขาม
ต้นมะขาม ถือว่าเป็นไม้มงคลมาแต่โบราณ เชื่อถือกันแทบทุกภาค ยิ่งต้นขามที่มีแก่นสีดำยิ่งสร้างความน่าเชื่อถือว่าขลังยิ่งนัก เพราะนาน ๆ จะเจอต้นมะขามที่มีแก่น บางคนก็สร้างตำนานให้ขลังขึ้นไปอีกว่า ต้นมะขามที่มีแก่นนั้น แสดงว่าต้นมะขามต้นนั้นเกิดในวันอังคาร เราก็เถียงไม่ได้ เพราะไม่ได้เป็นคคนปลูก และต้นมะขามต้นนั้นก็เกิดก่อนคนพูดเสียอีก ไม่มีใครออกใบสูติบัติไว้ให้ ก็คงเชื่อตามความเชื่อโบราณว่า ต้นมะขามต้นไหนที่มีแก่น คือต้นที่เกิดในวันอังคาร ต้นที่ไม่มีแก่นแสดงว่าไม่ได้เกิดในวันอังคาร
นอกจากนั้น ยังมีความเชื่ออีกว่า หากต้นมะขามใดตายพราย คือยืนตายทั้งต้นยิ่งศักดิ์สิทธิ์ เพราะเชื่อว่าเทวดาเคยอาศัยมาก่อน ได้รับพลังเทพมาก่อน เมื่อเทวดาจุติต้นไม้นั้นจึงตาย ยังไม่พอหากต้นมะขามต้นใดถูกฟ้าผ่าตายก็ชื่อว่าได้รับพลังเทพมาเช่นกัน มีความขลังยิ่งนัก นอกจากนั้นความเชื่อเกี่ยวกับต้นมะขามยังไม่หมด หากต้นใดข้างในกลวง เขาเรียกว่าขามโปร่งฟ้า มีก็ความศักดิ์สิทธิ์ตามธรรมชาติอีกด้วย
แก่นมะขามเป็นมงคล นำมาทำอะไรได้หลายอย่าง เครื่องบ้าน เครื่องครัว ทำกุฏิ ศาลา ทำอุโบสถก็ได้ นอกจากนั้นในสายวัตถุมงคล ก็นิยมนำมาแกะเป็นพระพุทธรูปขนาดเล็กจนถึงขนาดใหญ่เท่าพระประธานในโบสถ์สำหรับบูชา หรือแกะเป็นพระเครื่องพิมพ์สมเด็จ พระปิดตา พระสีวลี พระอุปคุต พระนางพญา แกะเป็นรูปสัตว์ เช่น เสือ สิงห์ กุมารทอง เท้าเวสสุวรรณ แกะเป็นอาวุธ เช่น พระขรรค์ มีดหมอ แกะเป็นปลัดขิกนางครวญ อิ่น ลูกประคำ ไม้ครูแก่นขาม เหล็กจาร ชนิดที่ว่าแก่นมะขามนี้ใช้ได้ เกิน 108 พันประการครับ
อย่าว่าแต่แก่นขามเลยที่ศักดิ์สิทธิ์ แม้แต่กาฝากที่ขึ้นบนต้นมะขามก็มีความศักดิ์สิทธิ์เช่นกัน นิยมนำมาเป็นเครื่องราง นำมาใช้ที่บ้าน ผู้คนเกรงขาม นำมาทำเป็นปลัดขิก นกสาริกา กุมารทอง แช่น้ำมันประพรมที่ ประพรมบ้านผู้คนเกรงขาม
ตำนานการเกิดกาฝากที่ศักิ์สิทธิ์
วิธีตัดกาฝากไม้ ให้เป็นมงคล คนมันเชื่อแล้วก็ต้องทำให้ถึงที่สุด แล้วหยุดที่ศรัทธา
