พระอุปคุต หรือเรียกอีกชื่อว่า พระอุปคุปต์ (Upagupta) มีความหมายว่า ผู้คุ้มครองรักษา ท่านเป็นพระภิกษุองค์สำคัญองค์หนึ่งในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช และท่านเป็นปฐมาจารย์แห่งนิกายสรวาสติวาท
ตำนานกล่าวว่า พระอุปคุตเป็นพระภิกษุที่มีอิทธิฤทธิ์มากสามารถปราบท้าววสวัตตีมารได้ เรื่องเล่ามีอยู่ว่าประมาณท้ายของพุทธศตวรรษที่ 2 ณ เมืองปาตลีบุตราชธานี (ปัจจุบันคือเมืองปัฏนา อยู่ภาคใต้ของประเทศอินเดีย) พระเจ้าอโศกมหาราช ทรงเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาเป็นอย่างมาก พระองค์จัดให้มีการฉลองสมโภชพระสถูปเจดีย์ทั้งหมดที่พระองค์ทรงให้สร้างขึ้น ตลอด 7 ปี 7 เดือน 7 วัน แต่เกรงว่าพญามารจักมารบกวนพิธี จึงนิมนต์พระอุปคุตไปปราบพญามารนั้นจนยอมแพ้ เหตุนั้นพระอุปคุตจึงมีชื่อเสียงในทางปราบมาร คนไทยเรียกอีกชื่อว่า “พระบัวเข็ม”
วัตถุมงคลหรือพระเครื่องพระอุปคุตนั้น มีการสร้างมานาน โดยเฉพาะพระอุปคุตเขมร ถือว่าเป็นพระอุปคุตยุคแรกที่มีการสร้างกันมานับพันปี ดังนั้น พระอุปคุตเขมรที่มีอายุการสร้างที่ยาวนาน มีมวลสารที่ทุกวันนี้ทำไม่ได้แล้ว และเชื่อว่าพระอุปคุตที่มีอายุเก่านับพันปีนั้น มีความศักดิ์สิทธิ์
พุทธคุณพระอุปคุต
สำหรับผู้บูชาพระอุปคุตนั้น เชื่อว่าย่อมได้รับอานิสงส์ดังนี้
- เป็นผู้มีลาภมาก
- ทำอะไรก็สำเร็จตามความประสงค์
- เป็นที่เคารพนับถือ
- มีบริวารมาก
- ผู้คนเกรงขาม
- มีอายุยืนยาว
- มีโรคภัยน้อย
คาถาบูชาพระอุปคุต
อุปคุตโต จะ มหาเถโร สัพพะสิเนหาปุพชิโต โสระโห ปัจจะยา ทิมหิ อุตตะโม โหติ สัพพะทุกขะ สัพพะภะยะ สัพพะโรคะ พุทธา ธัมมา สังฆา อานุภาเวนะ วินาสสันติ