วันลอยกระทง ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติไทย ก็จะอยู่ในราวเดือนพฤศจิกายน ตามปฏิทินสุริยคติ แต่บางปีก็อยู่ในเดือนตุลาคมก็มี
คนไทยลอยกระทงเพื่ออะไร ?
เนื่องจากคนไทยส่วนใหญ่นับถือประพุทธศาสนา ประเพณีหรือวัฒนธรรมต่าง ๆ ที่ปฏิบัติกันมาก็ย่อมอิงกับพระพุทธศาสนา ฉะนั้น การลอยกระทงก็ตาม ถึงจะลอยด้วยเหตุผลอันใดก็ตาม มีที่มาอย่างไรก็ตาม เราพึงปฏิบัติให้อยู่ในครรลองแห่งพระพุทธศาสนา การลอยกระทงของคนไทยจึงเป็นไปเพื่อเหตุผลดังต่อไปนี้
- เพื่อเป็นการสักการะรอยพระพุทธบาท ณ ริมฝั่งแม่น้ำนัมมทานที ซึ่งพระพุทธเจ้าทรงประทับรอยพระบาทประดิษฐานไว้บนหาดทรายริมฝั่งแม่น้ำนัมมทานที ในประเทศอินเดีย
- เพื่อเป็นการบูชาพระอุปคุต โดยเฉพาะชาวไทยทางภาคเหนือของประเทสได้ให้ความเคารพแก่พระอุปคุตเป็นอย่างมาก ซึ่งตามตำนานได้กล่าวว่าเป็นพระอุปคุตนั้นเป็นพระมหาเถระรูปหนึ่งผุ้มีอิทธิฤทธิ์มากสามารถปราบพญามารได้ จึงนิยมบูชาพระอุปคุตเพื่อป้องกันอุปรรคต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้น หรือเกิดขึ้นแล้วก็ช่วยขจัดให้สิ้นไป
- เป็นการขอขมาต่อพระแม่คงคา หมายถึงแม่น้ำลำคลองที่เราได้อาศัยดื่มกินและใช้สอยมาตลอดทั้งปีและตลอดทั้งชีวิตของเราเอง
- เป็นการลอยทุกข์ลอยโศกโรคภัยตลอดถึงสิ่งไม่ดีให้หายสิ้นไป (สำหรับข้อ 3 และข้อ 4 นั้นเป็นการอนุโลมตามความเชื่อเดิมหรือตามความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ซึ่งมีอิทธิพลต่อความเชื่อคนไทยไม่น้อยเช่นกัน)ความ
ความหมายของวันลอยกระทงที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา
บางท่านอาจจะบอกว่าวันลอยกระทงไม่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา ไม่ได้เกี่ยวข้องกับวัด แต่ก็ตามที่ผมได้อธิบายข้างต้น ประเทศไทยส่วนใหญ่นับถือประพุทธศาสนา ฉะนั้น ประเพณี วัฒนธรรม การกระทำอันใดก็ตามก็มักจะเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ก็เหมือนนกัน ต้องมีเหตุการณ์ใดเหตุการณ์หนึ่งเกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา ทุกวันนี้คนพยายามนำประเพณีออกจากวัดพยายามนำวัฒนธรรมออกจากพระพุทธศาสนา ก็เพราะว่าจะทำให้เขาขาดรายได้ จึงพยายามจัดงานข้างนอกสร้างประเพณีกิจกรรมใหม่ ๆ ขึ้นมา เพื่อผลประโยชน์ทางด้านการค้านั่นเอง ผมจะพยายามนำมากล่าวว่า วันลอยกระทงนั้น มีเหตุการณ์อะไรบ้างที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา
- วันลอยกระทง เป็นวันที่พระจันทร์เต็มดวง เป็นวันพระใหญ่ ที่พุทธศาสนิกชนได้เข้าวัดทำบุญตักบาตร รักษาศีลอุโบสถ ฟังธรรม ชำระกายใจของตนให้บริสุทธิ์
- วันลอยกระทง ขึ้น 15 เดือน 12 จึงเป็นวันที่พระสงฆ์ทั้งวัด ทั้งประเทศ ทั่วโลก ได้ประชุมกันในอุโบสถ เพื่อฟังพระปาฏิโมกข์ กล่าวคือฟังพระวินัยบัญญัติเพื่อทำตนให้บริสุทธิ์ตามพระวินัย
- วันลอยกระทง ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 เป็นวันออกพรรษาหลังของพระภิกษุผู้เข้าปัมฉิมพรรษา (เข้าพรรษาหลัง) ปวารณาต่อกันด้วยความบริสุทธิ์ใจ
- วันลอยกระทง เป็นวันสิ้นสุดแห่งเทศกาลถวายผ้ากฐินตลอดระยะเวลาหนึ่งเดือน ซึ่งพุทธศาสนิกชนผู้ใจบุญรอคอยเทศกาลถวายผ้ากฐินมาตลอดปี การถวายผ้ากฐินนั้นเป็นการกระทำที่บริสุทธิ์ใจทั้งผู้ถวายกฐินคือไม่มีใครบังคับ ทั้งผ้าที่ถวายกฐินคือไม่ใช่ผ้าที่ลักขโมยมาหรือผิดระเบียบวินัย ทั้งผู้รับคือพระสงฆ์เพราะต้องพร้อมใจกันด้วยดีเพื่อที่จะมอบผ้ากฐินให้รูปใดรูปหนึ่ง
- วันขึ้น 15 เดือน 12 นี้ ตำนานกล่าวว่าเป็นวันที่พระสารีบุตรได้ดับขันธนิพพาน พระสารีบุตรเป็นพระอัครสาวกเอตทัคคะของพระพุทธเจ้า ได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้เลิศด้วยปัญญาอันบริสุทธิ์
ฉะนั้น วันขึ้น 15 เดือน 12 ที่เรากันว่าเป็นวันลอยกระทงนั้น เราจึงควรที่จะน้อมระลึกถึงเหตุการณ์ในพระพุทธศาสนา บูชารอยพระพุทธบาทของพระบรมศาสดาผู้ทรงพระบริสุทธิ์ บูชาพระอุปคุตอรหันตเถระ ผู้บริสุทธิ์ด้วยกายวาจาใจ บูชาแม่น้ำคงคา ที่เราได้ใช้ชำระกายให้สะอาดบริสุทธิ์ ลอยทุกข์ลอยโศกโรคภัย เพื่อความปราศจากโรคภัย พระใหญ่พระจันทร์เต็มดวง ที่พุทธศาสนิกชนฟังธรรมรักษาศีลให้บริสุทธิ์ วันพระสงฆ์ฟังพระปาฏิโมกข์เพื่อความบริสุทธิ์ตามพระวินัย สืบพระศาสนาต่อไป วันที่พระสงฆ์ปวารณาด้วยความบริสุทธิ์ต่อกันและกัน (สำหรับผู้ที่เข้าพรรษาหลัง) วันสุดท้ายแห่งเทศกาลกฐิน ซึ่งเป็นกาลทานที่บริสุทธิ์ทั้งผู้ให้และผู้รับ เป็นวันคล้ายวันที่พระอัครสาวกฝ่ายขวา ผู้เลิศด้วยปัญญาอันบริสุทธิ์ พระสารีบุตรดับขันธนิพพาน
