เรื่องราวของนางเงือกถูกกล่าวขานไว้หลายตำนานอย่างมาก ซึ่งในตำนานของแต่ละประเทศ นางเงือกจะมีลักษณะคล้ายกันหมด คือ ท่อนบนเป็นเหมือนมนุษย์ แต่ท่อนล่างมีครีบหางเหมือนปลาและอาศัยอยู่ในแหล่งน้ำ นางเงือกได้ถูกนำมาเติมเต็มจินตนาการผ่านนิทานและนิยายในหลาย ๆ เรื่อง ซึ่งก็ยังคงเป็นปริศนาว่านางเงือกนั้นมีจริงหรือไม่ ในอดีตเคยมีรายงานว่าพบนางเงือกขึ้นมาจากทะเล โดยเป็นหญิงสาวแสนสวยลอยอยู่เหนือผิวน้ำ สักพักก็จมหายไปพร้อมโผล่ส่วนที่เป็นหางคล้ายปลาชูขึ้นมาพ้นน้ำ
ตำนานนางเงือกของต่างประเทศ
สำหรับตำนานโบราณทางต่างประเทศเกี่ยวกับนางเงือกนั้น มีเรื่องเล่าว่าโอนเน่ส์เทพเจ้าแห่งท้องน้ำมีบุตรสาวและบุตรชายที่รูปลักษณ์คล้ายปลา มีหน้าที่ดูแลท้องน้ำในมหาสมุทรและปกครองประชากรชาวทะเลทั้งหมด ซึ่งในปี คศ. 1608 ได้เกิดเหตุการณ์ประหลาด โดยมีคนพบมนุษย์ครึ่งปลากลุ่มใหญ่แหวกว่ายมาปิดถ้ำเซ็นไอเวอร์ ซึ่งเป็นถ้ำที่อยู่ในแถบชายฝั่งเบ็นโอเวอร์ ขณะนั้นได้มีคำสั่งให้นำเรือออกไปจับคนนอกศาสนาหรือที่เรียกว่าเพแกนมาลงโทษด้วยการฆ่าแล้วทิ้งศพลงทะเล จึงมีเรือหลายลำที่ผ่านท้องน้ำหน้าถ้ำและได้เห็นเหตุการณ์ภายหลังได้บันทึกไว้ แต่ทั้งนี้ก็ยังเป็นที่สงสัยว่าเหตุการณ์นั้นมีจริงหรือไม่
ตำนานนางเงือกกับปีศาจแห่งท้องน้ำ
บางตำนานก็กล่าวไว้ว่านางเงือกคือ ปีศาจแห่งท้องน้ำที่คอยหลอกล่อนักเดินทางเรือให้หลงทิศหรือทำให้เรืออัปปางจมสู่ก้นมหาสมุทร ว่ากันว่านักเดินเรือมักเห็นหญิงสาวสวยมานั่งหวีผมบนหินผาและร้องเพลงทำให้นักเดินเรือเกิดความเคลิบเคลิ้ม เมื่อเข้าไปใกล้ก็เปลี่ยนเป็นเสียงหวีดร้องโหยหวยชวนพรรคพวกมาล่มเรือให้จม แต่ตำนานส่วนใหญ่นางเงือกมักเกี่ยวข้องกับเสียงเพลง บ้างก็ว่านางเงือกจะใช้เสียงอันไพเราะหลอกล่อให้นักเดินเรือเข้าสู่วังน้ำวน เป็นต้น และมีกลุ่มคนไม่น้อยเชื่อว่าน้ำตาของนางเงือกนั้นเป็นไข่มุกที่ทรงพลังในการคุ้มครองให้พ้นจากปีศาจร้าย จึงมีการล่านางเงือกอยู่หลายทศวรรษ แต่ก็ไม่เคยมีใครพิสูจน์ได้ว่านางเงือกมีจริง
จนกระทั่งใน ปี คศ. 1685 ได้พบหลักฐานบางอย่างที่สนับสนุนการมีอยู่ของนางเงือก เมื่อชาวประมงพบซากสัตว์ที่คล้ายครึ่งคนครึ่งปลา นอนเกยชายฝั่งทางตะวันตกของฟิลิปปินส์ และในปี 1741 ได้พบซากของปลาที่มีหัวเป็นมนุษย์ทางตอนใต้ของออสเตรเลีย และอีกหนึ่งหลักฐานในปี 1985 ได้ค้นพบปลาชนิดหนึ่งที่มีหัวคล้ายหน้ามนุษย์ แต่ลำตัวเป็นปลา โดยภายหลังได้ตั้งชื่อให้ว่า HUMANFISH ด้วยหลักฐานทั้งหมดที่มีก็ยังไม่สามารถสรุปได้ว่านางเงือกมีจริงหรือไม่ และยังคงเป็นเพียงตำนานที่น่าค้นหาต่อไป
