อุเบกขา : หลักธรรมที่ควรเข้าใจให้ถูกต้อง
คำว่า “อุเบกขา” มักแปลกันว่า “ความวางเฉย” แต่อุเบกขาไม่ได้หมายความว่าวางเฉยแบบไม่ดูดำดูดี หรือแบบไม่รับผิดชอบ อย่างที่มักเข้าใจกัน
อุเบกขา หมายถึง –
๑. ไม่ตกอยู่ในอำนาจของสุขหรือทุกข์ ชอบหรือชัง
สุขมาถึง ก็ไม่มัวเมา ฟุ้งเฟ้อ ไขว่คว้า ยึดมั่น หลงติด
ทุกข์มากระทบ ก็ไม่โวยวาย ดิ้นพล่าน เดือดร้อน หรือทอดถอนนอนสยบ
แต่มีสติ มองเห็นเหตุที่มาของสุขหรือทุกข์นั้น แล้วกำหนดท่าทีของตนว่าควรทำอะไร ทำอย่างไรจึงจะเกิดผลดี
ชอบหรือชังมากระทบ ก็ทำนองเดียวกัน
๒. ไม่ตกอยู่ในอำนาจของความลำเอียงเพราะรัก ชัง เขลา ขลาด อันเป็นเหตุให้กระทำการต่อเรื่องนั้นหรือบุคคลนั้นคลาดเคลื่อนไปจากที่ควรทำควรเป็น หรือผิดธรรมผิดทาง
เช่นผู้มีอำนาจ รักบุคคลนี้ก็อุ้มชูสนับสนุนทั้งที่อ่อนด้อยบกพร่อง ชังบุคคลนั้นก็กดข่มปิดกั้นทั้งที่มีคุณสมบัติดีงาม การกระทำที่คลาดเคลื่อนเช่นนี้แหละที่เกิดขึ้นเพราะขาดอุเบกขา
๓. ความมีปัญญาเข้าใจเข้าถึงสภาวะต่าง ๆ ตามความเป็นจริงและวางทีท่าอารมณ์ต่อเรื่องนั้น ๆ ได้ถูกต้อง
เช่น ความแก่เป็นสัจธรรมความจริง เมื่ออาการของความแก่ปรากฏ ถ้าขาดอุเบกขา ก็จะเดือดร้อน หาทางถ่วงรั้งยุดยื้อ ถูกใครเรียกว่าลุงว่าป้าว่ายาย ก็จะรู้สึกขุ่นข้องขัดเคืองเป็นต้น แต่ถ้ามีอุเบกขากำกับใจ เมื่อความแก่ ความเจ็บ หรือแม้ความตายมากระทบตนหรือคนรอบข้าง ก็จะดำรงตนอยู่ได้ตามปกติ พร้อมทั้งเห็นทางเห็นวิธีที่จะปฏิบัติต่อความเป็นจริงนั้น ๆ ได้อย่างถูกต้อง
อุเบกขาเป็นงานทางใจล้วน ๆ (แต่ส่งผลออกมาเป็นท่าทีการกระทำ) แม้จะอ่าน หรือท่อง หรือจำความหมายของคำว่า “อุเบกขา” ได้แม่นยำ ก็ยังไม่ใช่เครื่องรับรองว่ามีอุเบกขา
ต่อเมื่อใดจิตใจเข้าถึงความหมายดังกล่าวมา เมื่อนั้น แม้จะไม่รู้ถ้อยคำภาษา ก็นับได้ว่ามีอุเบกขาเกิดขึ้นแล้ว
……………………
อุเบกขา กับ สันโดษ เป็นหลักธรรมที่มีชะตากรรมคล้ายคลึงกันในสังคมไทย คือคนส่วนมากเข้าใจผิด
นั่นยังไม่เศร้าเท่ากับที่-คนส่วนมากไม่คิดที่จะศึกษาทำความเข้าใจให้ถูกต้อง
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว รัฐบาลไทยถึงกับขอร้องคณะสงฆ์ว่า อย่าให้พระเทศน์เรื่องสันโดษ เพราะเป็นการส่งเสริมให้คนขี้เกียจ
…………………………………………….
เข้าใจผิด :
สันโดษคือเฉื่อยชา
อุเบกขาคือไม่รับผิดชอบ
…………………………………………….
เข้าใจถูก :
- สันโดษ คือภูมิใจกับผลที่ได้เมื่อทำเต็มความสามารถแล้ว
- อุเบกขา คือใช้ปัญญาจนเห็นคุณและโทษเมื่อจะทำการใด ๆ
บทความโดย พลเรือตรี ทองย้อย แสงสินชัย
โพสต์ที่ ทองย้อย แสงสินชัย
เมื่อ ๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๕
เวลา ๑๒:๐๙
