ดอกไม้เป็นหนึ่งในเครื่องสักการะที่พุทธศาสนิกชนนิยมนำมาบูชาพระรัตนตรัย บูชาสิ่งที่มีค่าสูงสุด น้อมบูชาผู้มีพระคุณมีมารดาบิดาครูอาจารย์เป็นต้น
หากบูชาพระรัตนตรัยด้วยธูปเทียนตามด้วยดอกไม้ที่โต๊ะหมู่บูชาที่บ้านหรือที่หน้าพระประธานในพระอุโบสถในพระวิหาร มีนัยแห่งการบูชาดังนี้
ธูป 3 ดอก เพื่อบูชาพระพุทธเจ้า กล่าวคือเพื่อบูชาพระพุทธคุณโดยย่อ 3 ประการ ได้แก่
ธูปดอกที่ 1 บูชาพระปัญญาคุณ
ธูปดอกที่ 2 บูชาพระวิสุทธิคุณ
ธูปดอกที่ 3 บูชาพระมหากรุณาธิคุณ
เทียน 2 เล่ม เพื่อบูชาพระธรรม 2 ประเภท 2 ระดับ คือ
เทียนเล่มที่ 1 บูชาพระวินัย
เทียนเล่มที่ 2 บูชาพระธรรม หรือ
เทียนเล่มที่ 1 บูชาโลกิยธรรม
เทียนเล่มที่ 2 บูชาโลกุตตรธรรม
ดอกไม้หลากสี ใช้บูชาพระสงฆ์ โดยเปรียบเทียบว่า ผู้ที่บวชเป็นพระสงฆ์เป็นลูกชาวบ้านมาจากร้อยพ่อพันแม่แตกต่างกันทั้ง อายุ ฐานะ ชาติ ตระกูล การศึกษา อุปนิสัย สันดาน มารยาท แต่พอมาบวชถือพระธรรมวินัยเดียวกัน ปฏิบัติตรงกัน ย่อมสวยงามน่ากราบไหว้ เหมือนดอกไม้ที่จัดบนโต๊ะบูชา ที่นายช่างเก็บดอกไม้จากป่าสารพัดสี เอามาจัดใส่พานแจกันรวมกันตกแต่งเข้ารูปแล้วย่อมดูสวยงามน่าชม พระภิกษุสงฆ์ก็สวยงามน่าบูชาได้ เพราะถือธรรมวินัยระเบียบเป็นอันเดียวกัน
บทความนี้ แนะนำวิธีเลือกดอกไม้สำหรับนำมาใส่แจกันสำหรับบูชาพระที่บ้าน หรือที่วัด ในพระอุโบสถ พระวิหารเป็นต้น ซึ่งมีวิธีการเลือกดังนี้
1. เลือกดอกไม้ตามฤดูกาล ที่หาได้ง่าย ดอกไม้ที่มีตามท้องถิ่น ที่มีตามธรรมชาติ เช่น ดอกคูน ดอกบัว ดอกกุหลาบ มีเรื่องเล่าว่า มีนางคนหนึ่งใช้ดอกบัวขมบูชาพระ ซึ่งเป็นดอกไม้เถาตามธรรมชาติที่บานตามฤดูกาลที่ใคร ๆ ไม่ต้องการ แต่นางนำไปบูชาพระด้วยความเลื่อมใส ทำให้นางได้สุคติ (อาจจะต้องอาศัยองค์ประกอบหลายอย่างเข้าด้วยกัน)
2. เลือกดอกไม้ที่มีสีสันสวยงาม การเลือกดอกไม้ที่มีสีสวยงาม ทำให้รู้เจริญตา เจริญใจ มองทีไรรู้สึกสดชื่น เพิ่มความศรัทธาเลื่อมใสในพระรัตนตรัยยิ่งขึ้น ยิ่งมองยิ่งมีจิตผ่องใส มีความประทับใจ การบูชาด้วยดอกไม้ที่มีสีสันสวยงามบ่งบอกถึงความเป็นผู้มีจิตใจที่ละเอียดอ่อน รักสวยงาม รักความเป็นระเบียบเรียบร้อย จึงเชื่อว่ามีอานิสงส์ทำให้ได้พบสิ่งที่ดี ๆ มีความสวยงาม เจริญตาเจริญใจ เป็นที่รักใคร่ของคนทั้งหลาย
3. เลือกดอกไม้ที่มีกลิ่นหอม นอกจากเลือกดอกไม้ที่มีสีสันสวยงามแล้ว ควรเลือกดอกไม้ที่มีกลิ่นหอมด้วย เพื่อทำให้บรรยากาศสดชื่น จิตใจผ่องใส ชื่นจิตสบายใจ หรืออย่างน้อยก็ไม่ควรเลือกดอกไม้ที่มีกลิ่นไม่พึงประสงค์ ที่ทำให้รู้สึกวิงเวียน คลื่นไส้ ที่ทำให้รู้สึกหงุดหงิดได้ง่าย ส่วนอานิสงส์ของการบูชาด้วยดอกไม้หอมหรือของหอม เชื่อว่าทำให้เป็นผู้มีชื่อเสียงดีงาม แค่ได้ยินชื่อก็มีแต่คนรักคนเมตตา
4. บูชาด้วยดอกไม้สด หมายความว่า เมื่อได้มาแล้วควรทำการบูชาพระทันที อย่างเก็บไว้นาน หรือเก็บไว้จนดอกไม้เหี่ยวเฉา หรือบอบช้ำมีตำหนิ การบูชาด้วยดอกไม้สด ให้จิตใจสดชื่น เพิ่มความศรัทธามากยิ่งขึ้น
5. เลือกดอกไม้ที่เหี่ยวช้า เพื่อตัดความกังวลในการเก็บกวาดทำความสะอาดบริเวณโต๊ะหมู่บูชา ฉะนั้น จึงควรเลือกดอกไม้ที่เหี่ยวแห้งช้า หรือเหี่ยวแห้งแล้วทิ้งกลีบที่สามารถเก็บกวาดได้ง่าย
6. บูชาด้วยดอกไม้ที่ตนเองชอบ เลือกบูชาพระด้วยดอกไม้ที่ตนเองชอบ แต่ควรเป็นดอกไม้ที่มีสีสวยงามและมีกลิ่นที่หอม เหตุที่ผมแนะนำให้ใช้ดอกไม้ที่ตนเองชอบนำมาบูชาพระ เพราะจะทำให้ตนมีจิตยินดีเลื่อมใสในสิ่งที่ตนเองทำ นึกขึ้นทีไรก็มียินดีเมื่อนั้น นึกขึ้นได้ง่าย เป็นที่จดจำของดวงจิตว่าเราเคยทำบุญบูชาพระด้วยดอกไม้ชนิดนี้ ทำให้ดวงจิตติดแน่นอยู่ในบุญกุศลอันเป็นเหตุให้ดวงจิตมีความผ่องใสได้ง่ายขึ้น เมื่อจิตผ่องใส สุคติย่อมเป็นที่หวังได้ทั้งในชาตินี้และชาติหน้า
การบูชาด้วยดอกไม้นั้น แม้จะเป็นอามิสบูชา แต่ก็เป็นหนึ่งในวิธีการบูชาในพระพุทธศาสนาเช่นกัน การบูชาด้วยดอกไม้เป็นการสร้างความเลื่อมใสศรัทธาในพระรัตนตรัยยิ่งขึ้น เป็นอุบายทำให้จิตใจแนบแน่นอยู่กับพระรัตนตรัย สามารถเชื่อมโยงไปสู่ปฏิบัติบูชาได้ คือเมื่อบูชาด้วยดอกไม้ พึงระลึกถึงคุณแห่งพระรัตนตรัย เป็นพุทธานุสสติ ธัมมานุสสติ และสังฆานุสสติ เป็นอารมณ์แห่งกรรมฐาน เป็นส่วนหนึ่งของการปฏิบัติบูชา
ด้วยเหตุที่การบูชาด้วยดอกไม้เป็นอุบายทำให้จิตมีความเลื่อมใสในพระรัตนตรัย มีจิตผ่องใสด้วยอารมณ์แห่งพุทธานุสสติ ธัมมานุสสติ และสังฆานุสสติ ฉะนั้น จึงควรเลือกดอกไม้ที่ส่งเสริมจิตให้เกิดความเลื่อมใสยินดีในพระรัตนตรัย ส่งเสริมให้จิตใจที่เบิกบาน จึงควรเลือกดอกไม้ที่มีสีสวยงาม มีกลิ่นหอมน่ายินดี
