พระทศพลญาณ…จากแผ่นดินพระนเรศวรสู่กรุงรัตนโกสินทร์
ในปี พ.ศ. ๒๑๓๓ เมื่อสมเด็จพระนเรศวรทรงประกาศให้ยกเลิกระบบการปกครองแบบเมืองลูกหลวงแล้ว เมืองพิษณุโลกถูกจัดลำดับให้อยู่ในฐานะเมืองชั้นเอก จัดเป็นเมืองที่มีความสำคัญที่สุดในราชอาณาจักรรองจากกรุงศรีอยุธยาที่เป็นหลวง
นักวิชาการรุ่นใหม่จึงได้สันนิษฐานกันว่าในยุคนั้นมีการสร้างพระพุทธปฏิมาขึ้นเป็นจำนวนมากในเมืองพิษณุโลก เช่น พระพุทธชินราช พระพุทธชินสีห์ พระศรีศาสดา นอกจากนั้นยังเชื่อกันว่า มีพระพุทธปฏิมาอีกสององค์ที่อัญเชิญมาจากเมืองพิษณุโลก ได้แก่ พระทศพลญาณ พระประธานในวัดบรมนิวาส และพระสิทธารถ พระประธาน วัดพิชยญาติการาม กรุงเทพมหานคร
องค์แรกมีนิ้วพระหัตถ์ยาวเสมอกัน ส่วนองค์หลังมีนิ้วพระหัตถ์ยาวไม่เท่ากันเหมือนดั่งมือมนุษย์สามัญทั่วไป แต่มีพุทธลักษณะที่ใกล้เคียงกับพระพุทธชินราชเป็นอย่างมาก
ประวัติวัดบรมนิวาส ราชวรวิหาร เขตปทุมวัน จังหวัดกรุงเทพมหานคร
วัดบรมนิวาส ราชวรวิหาร เดิมมีชื่อว่าบรมสุข ผู้สร้างได้เสียชีวิตในสงครามเขมร ทายาทจึงน้อมเกล้าฯ ถวายแด่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๔) เมื่อครั้งยังทรงผนวช ทรงโปรดด้วยเป็นวัดนอกกำแพงพระนคร ถวายเป็นพระอารามหลวงแด่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เรียกกันว่า “วัดนอก”
ครั้นเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ได้มีการบูรณะปฏิสังขรณ์ใหม่ทั้งพระอารามและพระราชทานนามใหม่ว่า “วัดบรมนิวาส” และได้รับการทำนุบำรุงอย่างต่อเนื่องมาทุกรัชกาล
ปูชนียวัตถุที่เป็นหลักสำคัญของวัดบรมนิวาส คือ พระทศพลญาณ เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ประดิษฐานเป็นพระประธานในพระอุโบสถที่มีจิตรกรรมฝาผนังฝีมือขรัวอินโข่ง จิตรกรเอกแห่งรัตนโกสินทร์
พระทศพลญาณ ทราบประวัติเพียงว่ามีการอัญเชิญมาจากวัดเก่าในเมืองพิษณุโลก สันนิษฐานกันว่าอัญเชิญมาเมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดให้มีการอัญเชิญพระพุทธรูปที่ชำรุดจากเมืองสุโขทัย พิษณุโลก สวรรคโลก และลพบุรี จำนวน ๑,๒๔๘ องค์ มาบูรณปฏิสังขรณ์ให้งดงามบริบูรณ์ แล้วจึงพระราชทานไปประดิษฐานยังพระอารามต่าง ๆ ในกรุงเทพมหานคร เป็นพระพุทธรูปสมัยสุโขทัย ที่มีพระพุทธลักษณะที่งดงามอีกองค์หนึ่ง
ในนิพนธ์ตำนานพระพุทธรูปของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานไว้พอเป็นแนวทางว่า
“พระพุทธ รูปที่เชิญมาจากเมืองเหนือในชั้นหลัง มีพระพุทธรูปสำคัญ ๒ องค์ คือพระทศพลญาณเป็นประธานวัดบรมนิวาสองค์หนึ่ง และ พระสิทธารถเป็นพระประธานวัดพิชยญาติองค์หนึ่ง ปรากฏเรื่องในตำนานว่าอัญเชิญมาจากเมืองพิษณุโลก แต่จะมาจากวัดไหนสืบไม่ได้ความ พระพุทธรูปสององค์นี้พิเคราะห์ดูลักษณะเป็นฝีมือช่างสุโขทัย”
สำหรับพระพุทธปั้มลอยองค์ “พระทศพลญาณ” ผมไม่ทราบว่าออกเมื่อไหร่ ที่ไหน คล้ายเนื้อตะกั่วปั้ม เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย มีชื่อปรากฎด้านหน้าว่า “พระทศพลญาณ” ส่วนด้านหลังมีคำว่า “ศิษย์สร้างถวาย”
ข้อมูลจากเพจ วัดบรมนิวาส Wat Boromniwas
