ทำไมพระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า “ดูก่อน”
คำว่า “ดูก่อน” ดูอะไร ? มีที่มาอย่างไร ?
“ดูก่อน,ดูกร” มีที่มาอย่างไร ถ้าทุกวันนี้นิยมใช้คำว่า”ดูก่อน” จริงๆ ไม่มีคำแปลในภาษาไทยแบบตรงๆ ภาษาไทยใส่นำหน้าเพื่อให้รู้ว่าศัพท์นั้น เป็นคำขึ้นต้นก่อนการสนทนา หรือคำเรียกร้อง ที่ไม่ใช่ประธานในประโยค
ทางบาลีเรียกว่าศัพท์อาลปนะ (อ่านว่า อาละปะนะ) อย่างเช่น ประโยคบาลีว่า “ภิกฺขเว ตุมฺเห สุณนฺตุ” ภิกฺขเว ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตุมฺเห อันว่าเธอทั้งหลาย สุณนฺตุ จงฟัง
ในภาษาไทย ใช้คำว่า ดูก่อน…นำหน้าเพื่อให้รู้ว่าศัพท์นั้นเป็นอาลปนะ เป็นคำเรียกร้อง ไม่ใช่ประธาน ใส่คำว่า อันว่า…นำหน้า เพื่อให้รู้ คำนี้เป็นประธาน ส่วน สุณนฺตุ เป็นกิริยาในประโยค
ถ้าแปลเอาความหมาย หรือที่เขาเรียกว่าโดยอรรถ ก็จะได้ ประมาณว่า “ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอ จงฟัง” แต่ที่ท่านยังคงคำว่าดูก่อนนำหน้าศัพท์อาลปนะอยู่
ก็เพื่อต้องการใช้ทราบว่าศัพท์นั้นมาจากคำไหน เป็นประธานหรือไม่ ไม่งั้นจะกำหนดยากว่าคำไหนเป็นประธาน และเพื่อสวยงามในด้านภาษาด้วย
ในภาษาไทย ใช้ได้หลายคำเช่น แล้วแต่สถานะคนฟังด้วย เช่น ดูก่อน, ดูกร (ทุกวันนี้ไม่ค่อยนิยม เพราะคำว่ากรไปตรงกับคำว่ามือ ทำให้คนอ่านเข้าใจผิดว่า ต้องดูมือก่อน) ดูรา ก็เคยใช้ และอื่นๆ เช่น ข้าแต่, แนะ, โอ
ภาษาไทยที่ไม่ได้แปลจากบาลีก็มีอาลปนะ เช่น นี่นักเรียน เธอไปไหนมา (หรือถ้าแบบพื้นๆ ก็ เฮ้ยนักเรียน เธอไปไหนมา)
